Depremler Önceden Tahmin Edilebilir mi?

Bugün bilim adamları atmosferik havayı oldukça doğru bir halde tahmin edebiliyor, bu da toplulukları bir kasırga, kar fırtınası yada ihtimaller içinde bir selin gelişi konusunda uyarmamıza izin veriyor. Bilim adamları ek olarak volkanik patlama yada güneş patlamaları etkilerini de tahmin edebiliyorlar. Peki deprem önceden tahmin edilebilir mi? Depremler meydana ulaştığında büyük bir yıkıma ve can yitirilmesine maruz kalırız. 21. yüzyıl bilimi niçin bir depremin ne süre olacağını kati olarak tahmin edemiyor? 

Kasırgaları ve selleri tahmin edebiliyorsak, deprem söz konusu olduğunda bir sonraki “titremenin”  ne süre olacağını niçin bilmiyoruz?

Sismologlar, bazı jeofizik parametrelerini gözlemlemenin mümkün bulunduğunu, sadece depremlerin çoğu zaman ölçüm cihazlarının yerleştirilmesinin olanaksız olduğu mühim derinliklerden kaynaklandığını belirtmektedir. Sismik hareketleri anlamak, çağdaş bilimin gelişmesinden ilkin bile, insanların asırlık bir arzusudur. Eski zamanlarda hayvanların depremleri algıladığına inanılıyordu. Fizikçi-kimyacı ve yazar Helmut Tributsch , Yılanlar Uyandığında (MIT Press, 1984), birçok tarihsel fıkra, hayvanların depremden önceki davranışlarındaki değişikliklerden bahsetmektedir. Tributsch tarafınca belirtilen en eski vaka, yılanlar, gelincikler ve farelerin, şehri sular altında bırakmış bir deprem ve tsunami oluşmadan iki gün ilkin Yunan Helice nahiyesinden ayrıldığıdır.

Depremler çoğu zaman ölçüm cihazlarının yerleştirilmesinin olanaksız olduğu mühim derinliklerde ortaya çıkar. US Navy / Tyler J. Clements

Tributsch, hayvanların bu kabiliyetine inanan tek şahıs değil. İngiliz biyolog Rachel Grant, değişik yerlerdeki değişik türlerin (İtalya’daki kurbağalar, inekler yada And Dağları’ndaki kemirgenler ve tapirler dahil) bir depremden ilkin davranışlarını iyi mi değiştirdiğini belgeleyen birkaç emek harcama yayınladı . NASA Ames Araştırma Merkezi ve SETI Enstitüsü’nden jeofizikçi Friedemann Freund’un ortaklık ile Grant , bu değişimleri stres(gerilme) altındaki kayalarda elektrik fenomenleri(vakaları) sebebiyle iyonosferdeki bozukluklarla ilişkilendirdi ve bu da suyun kimyasını değiştirdiğine işaret etti.

TAHMİN VEYA ÖNGÖRME

Sadece bu hipotezin ne kadar doğru bulunduğunu doğrulamak için daha çok emek harcama olmadığından, sismologlar titremeleri öngörmeye destek olan jeofizik değişimleri saptamak için bir yüzyıldan fazla bir süre çalıştılar. 1970’lerde, yakında doğru tahminler yapmanın mümkün olacağına dair bir düşünce vardı, sadece tekrarlanan başarısızlıklar coşkuları soğuttu. Depremlerin Öngörü Komitesi’nin bulunmuş olduğu Japonya’da çabalar dikkat çekicidir . Bununla beraber, bugün bir çok uzman, tahmin ve öngörme içinde fark yapmaktadır. Tullis, “ Olasılıkları kullanırken çoğu zaman“ öngörme ” yerine “ tahmin ”terimini kullanıyoruz zira öngörme, daha kati bir bilgiye haiz olduğumuz çağrısını taşıyor” diyor.

Etkili bir deprem tahmini dört bileşeni ihtiva eder: beklenen depremin zamanı, saati, yeri ve büyüklüğü.

Bilim adamları arasındaki mevcut düşünce birliği , bir depremin ne süre, nerede ve hangi büyüklükte gerçekleşeceğini detaylı bir şekilde tahmin etmenin doğrusu öngörmenin bugün olanaksız bulunduğunu göstermektedir. Bazıları ise daima bu şekilde olacağını düşünüyor. Tokyo Üniversitesi’nden Amerikalı bir sismolog Robert Geller, bunun yerleşik bir münakaşa bulunduğunu söylüyor: “Hepimiz depremlerin güvenilir ve doğru bir halde tahmin edilemeyeceğini biliyor”. Geller’e gore, bu olasılığı hala savunanlar ya bu fikri “fon yaratma sloganı” olarak kullanan bilim adamları ya da “amatörler ya da kandırılan fazlaca yoksul ustalaşmış bilim adamları” bulunduğunu belirtiyor.

Bir deprem için belirli bir zamanı, zamanı, yeri ve büyüklüğü öngöremesek de, bilim adamları “tahmin” olarak adlandırılan bir deyimle, geniş süre aralıklı olarak bir depremin haberini verebilirler.

SONUÇ

Tullis, “Hava tahmini durumundan değişik olarak, depremlerin iyi mi çalıştığını açıklamak için iyi denklemlere haiz olabilmek, mümkün gözükmüyor zira; depremin gerçekleştiği bölgelerdeki malzemenin fizyolojik davranışı hakkında yeterince bilgimiz yok” diyor. Sadece, bilim adamı önümüzdeki on seneler süresince dikkate kıymet ilerlemeler kaydedileceğinden güvenilir. “Mühim bir ilerleme kaydedeceğimize inanıyorum, sadece deprem tahmini, mesela hava tahmini kadar asla güvenilir olmayacak” diye bitiriyor. “Birisi bir zamanlar, bilhassa gelecek hakkında tahminlerde bulunmanın zor bulunduğunu söylemiş oldu,” diye de latife yapıyor.

Kaynaklar:

• https://www.bbvaopenmind.com/en/science/environment/can-earthquakes-be-predicted/ (25 Ocak 2020)
• Brody, Kristina Bartlett. “Titrek Tahminler.” Bilim Haberleri. 29 Ağustos 2009. (1 Haziran 2010) http://www.sciencenews.org/view/feature/id/46373/title/Shaky_Forecasts
• “deprem.” NASA Dünya Kitabı. 29 Kasım 2007. (1 Haziran 2010) http://www.nasa.gov/worldbook/earthquake_worldbook.html